Co to jest zakażenie układu moczowego u dzieci i jakie są jego przyczyny?

Zakażenie układu moczowego (ZUM) u dzieci to stan zapalny dróg moczowych, wywołany obecnością bakterii, który stanowi jedną z najczęstszych infekcji bakteryjnych w tej grupie wiekowej. Najczęściej za rozwój ZUM odpowiada bakteria Escherichia coli (E. coli), która jest przyczyną około 85% wszystkich przypadków. Bakterie te, naturalnie bytujące w przewodzie pokarmowym, mogą przedostać się do cewki moczowej, a następnie wstępować do pęcherza moczowego, powodując zapalenie pęcherza, lub nawet osiągnąć nerki, prowadząc do odmiedniczkowego zapalenia nerek.

Najczęstsze bakterie: Escherichia coli (E. coli)

Jak wspomniano, Escherichia coli (E. coli) jest głównym winowajcą zakażeń układu moczowego u dzieci. Jej obecność w okolicach krocza, szczególnie u dziewczynek, które mają krótszą cewkę moczową, sprzyja migracji do dróg moczowych. W przypadku niewłaściwej higieny lub innych czynników ryzyka, bakterie te mogą namnażać się i wywoływać stan zapalny.

Czynniki ryzyka i wady układu moczowego

Rozwój zakażenia układu moczowego u dzieci może być związany z różnymi czynnikami ryzyka. Do najważniejszych należą wady anatomiczne lub czynnościowe układu moczowego, takie jak np. odpływy pęcherzowo-moczowodowe, które sprzyjają cofaniu się moczu z pęcherza do moczowodów i nerek, tworząc idealne warunki do rozwoju infekcji. Częstość ZUM jest wyższa u dziewczynek niż u chłopców po 6. miesiącu życia, co związane jest z krótszą cewką moczową i większą bliskością odbytu. U dzieci do 2. roku życia z gorączką bez uchwytnej przyczyny zawsze należy wykonać badania moczu, aby wykluczyć ZUM.

Jak rozpoznać zakażenie układu moczowego u dzieci? Objawy w zależności od wieku

Rozpoznanie zakażenia układu moczowego u dzieci bywa wyzwaniem, ponieważ objawy mogą być zróżnicowane i zależne od wieku malucha. U najmłodszych pacjentów, niemowląt, ZUM często manifestuje się w sposób niespecyficzny, co utrudnia postawienie szybkiej diagnozy. Mogą to być objawy takie jak niepokój, apatia, trudności z karmieniem, wymioty, a przede wszystkim gorączka bez widocznej przyczyny. Obecność gorączki u niemowląt, szczególnie poniżej 3. miesiąca życia, powinna skłonić do wykonania badań moczu.

Niespecyficzne objawy u niemowląt (gorączka, niepokój, wymioty)

Jak już wspomniano, u niemowląt zakażenie układu moczowego często objawia się w sposób niecharakterystyczny. Gorączka, często wysoka i utrzymująca się, jest jednym z najbardziej alarmujących sygnałów. Dziecko może być marudne, płaczliwe, mieć problemy ze snem, a także wykazywać brak apetytu. W niektórych przypadkach mogą pojawić się wymioty lub biegunka. Brak tych objawów może prowadzić do opóźnienia w diagnozie, co z kolei zwiększa ryzyko poważnych powikłań.

Objawy dyzuryczne u starszych dzieci (ból, pieczenie, częstomocz)

Wraz z wiekiem dziecka, objawy ZUM stają się bardziej charakterystyczne i zaczynają przybierać formę objawów dyzurycznych. Dzieci starsze, które potrafią już komunikować swoje dolegliwości, mogą skarżyć się na ból lub pieczenie podczas oddawania moczu, co jest związane ze stanem zapalnym cewki moczowej i pęcherza. Często występuje również częstomocz, czyli potrzeba oddawania moczu częściej niż zwykle, nawet jeśli objętość moczu jest niewielka. Mogą pojawić się również bóle w podbrzuszu lub w okolicy lędźwiowej, a mocz może mieć nieprzyjemny zapach lub być mętny.

Diagnostyka zakażenia układu moczowego u dzieci: kluczowe badania

Prawidłowa i szybka diagnostyka zakażenia układu moczowego u dzieci jest kluczowa dla zapobiegania poważnym powikłaniom. Podstawą diagnostyki są badania laboratoryjne moczu, jednak prawidłowe pobranie próbki jest absolutnie fundamentalne dla wiarygodności wyników.

Jak prawidłowo pobrać mocz do badania?

Pobranie moczu do badania u dziecka, zwłaszcza u niemowląt, może być wyzwaniem. Kluczowe jest uzyskanie czystej próbki moczu ze środkowego strumienia. U starszych dzieci można poprosić o oddanie moczu do sterylnego pojemnika. U młodszych dzieci, które nie potrafią jeszcze samodzielnie oddać moczu, zaleca się zastosowanie specjalnych woreczków, jednak należy pamiętać, że woreczki do pobierania moczu na posiew mogą być źródłem zanieczyszczeń i nie są zalecane do tego celu. Preferowane metody to pobranie moczu ze środkowego strumienia lub przez cewnikowanie, które zapewnia najwyższą pewność co do czystości próbki, szczególnie w przypadku posiewu moczu.

Badanie ogólne moczu i posiew moczu

Podstawowymi badaniami w diagnostyce ZUM są badanie ogólne moczu oraz posiew moczu. Badanie ogólne moczu pozwala ocenić obecność leukocytów (białych krwinek), które wskazują na stan zapalny, a także białka, erytrocytów czy bakterii. Posiew moczu jest badaniem kluczowym, ponieważ pozwala zidentyfikować konkretny rodzaj bakterii odpowiedzialnej za infekcję oraz określić jej wrażliwość na poszczególne antybiotyki. Jest to niezbędne do dobrania skutecznego leczenia farmakologicznego. U dzieci do 5. roku życia z gorączką bez uchwytnej przyczyny należy wykonać badanie ogólne moczu w celu wykluczenia ZUM.

Leczenie zakażeń układu moczowego u dzieci: antybiotykoterapia i inne metody

Leczenie zakażeń układu moczowego u dzieci opiera się przede wszystkim na antybiotykoterapii, której cel jest podwójny: zwalczenie infekcji bakteryjnej i zapobieganie jej nawrotom oraz powikłaniom. Wybór antybiotyku oraz czas trwania leczenia zależą od wielu czynników, w tym od wieku dziecka, ciężkości zakażenia oraz wyników posiewu moczu.

Antybiotykoterapia – od czego zależy jej długość?

Długość antybiotykoterapii w przypadku zakażenia układu moczowego u dzieci zazwyczaj wynosi od 7 do 14 dni. Czas trwania leczenia jest ściśle związany z lokalizacją i ciężkością zakażenia. W przypadku zapalenia dolnych dróg moczowych, np. zapalenia pęcherza moczowego, leczenie może być krótsze, podczas gdy przy podejrzeniu zapalenia górnych dróg moczowych, czyli odmiedniczkowego zapalenia nerek, terapia jest dłuższa i wymaga ścisłego nadzoru lekarskiego. Odpowiednio dobrana antybiotykoterapia jest kluczowa, aby zapobiec powstawaniu blizn pozapalnych w nerkach, które mogą prowadzić do przewlekłej choroby nerek.

Leczenie szpitalne a ambulatoryjne

Decyzja o sposobie leczenia – w warunkach szpitalnych czy ambulatoryjnych – zależy od stanu ogólnego dziecka i ciężkości przebiegu infekcji. Niemowlęta poniżej 3. miesiąca życia oraz dzieci w cięższych przypadkach infekcji układu moczowego wymagają hospitalizacji. Wówczas stosuje się antybiotykoterapię dożylną, która zapewnia szybsze i pewniejsze działanie leku. Leczenie ambulatoryjne, czyli w domu, można rozważyć u dzieci powyżej 3. miesiąca życia, które są w dobrym stanie ogólnym, nie mają objawów sepsy i są w stanie przyjmować leki doustnie. Pediatra lub nefrolog dziecięcy decyduje o najlepszej strategii terapeutycznej.

Profilaktyka nawrotów zakażeń układu moczowego u dzieci

Nawracające zakażenia układu moczowego u dzieci mogą być sygnałem istnienia wad anatomicznych lub czynnościowych układu moczowego, które wymagają dalszej, szczegółowej diagnostyki, takiej jak USG nerek i pęcherza, cystouretrografia mikcyjna (CUM) czy scyntygrafia nerek. Profilaktyka nawrotów ZUM jest zatem wieloaspektowa i obejmuje zarówno dbałość o higienę, jak i odpowiednie nawyki.

Podstawowe zasady profilaktyki to: dbanie o właściwą higienę intymną, szczególnie po oddaniu moczu i stolca, odpowiednie nawodnienie dziecka (picie dużej ilości płynów), regularne opróżnianie pęcherza moczowego, aby zapobiegać zastojowi moczu, oraz leczenie zaparć i chorób przewlekłych przewodu pokarmowego, które mogą wpływać na funkcjonowanie układu moczowego. Profilaktyka przeciwbakteryjna nie jest rutynowo zalecana po pierwszym epizodzie ZUM bez wad układu moczowego, ale może być rozważana w przypadku nawrotów lub gdy stwierdzono wady.

Karolina Boruc

Od zawsze interesowałam się dziennikarstwem, a teraz mam przyjemność realizować tę pasję, pisząc na różnych platformach internetowych. Moja praca pozwala mi na zgłębianie najnowszych wydarzeń, odkrywanie pasjonujących historii i dzielenie się nimi z szerokim gronem odbiorców.